Moestuin

De Zilte Scheldetuin

Ooit bouwde en repareerde men er schepen. Nu kweken Julie Van Overmeiren en Lena Daems zeekool, ijskruid en oesterblad in een van de historische droogdokken op de grens tussen de stad en de Antwerpse haven. Helaas heeft de Zilte Scheldetuin haar deuren moeten sluiten in 2022 wegens geen toelating meer van de stad.

“We zijn blij dat we hier mogen experimenten met onze gewassen”

“Mooi, hé”, zegt Julie. In haar hand ligt een takje van ijskruid (Mesembryanthemum crystallinum) waaraan regendruppels lijken te glinsteren. De druppels zijn eigenlijk blaasjes waaraan zoutkristallen hechten. “Een van de manieren waarop zilte planten zich prima weten te beschermen tegen het zout”, zegt Julie.

Gewild door sterrenrestaurants

In het droogdok zorgt het klaterende Scheldewater dat door de grote poort aan het waterfront stroomt voor een rustgevend geluid. Via gootjes leidt men het water naar de moestuinbakken. Door het zilte water gedijen planten als hertshoornweegbree en lamsoren er prima.

Antwerpse restaurants, waaronder The Jane van sterrenchef Nick Bril, gebruiken maar wat graag de gewassen uit de Zilte Scheldetuin. “Zoutmelde is bijvoorbeeld erg populair”, zegt Julie. “De kleur is prachtig en net als bij ijskruid vormen er zich kleine kristallen op de bladeren.”

Sommige planten klinken misschien wat minder exotisch voor de stadstuinier, maar krijgen hier toch net dat beetje extra. “Wist je dat rucola hier overal in de buurt in het wild groeit?”, zegt Julie. “Het zout zorgt ervoor dat de bladeren nog pittiger smaken.” Naast en op de houten serre groeien twee soorten kerstomaten. Of de tomaten niet zouter smaken? “Nee, integendeel”, zegt Julie. “Door de zilte grond smaakt de tomaat hier veel zoeter.”

“Planten als lamsoren en ijskruid verliezen hun zilte smaak wanneer je ze in gewone grond teelt”

De zilte grond verandert sowieso de smaak van de gewassen. “Sommige planten, zoals oesterblad, zoutmelde en zeekool blijven zout smaken, of je ze nu in zilte grond teelt of niet”, zegt Julie. “De zilte grond geeft deze planten alleen nog iets extra’s zilt mee.” Planten als lamsoren en ijskruid verliezen hun zilte smaak wanneer je ze in gewone grond teelt.

Stadslandbouw in historisch erfgoed

Het droogdok is onderdeel van het Antwerpse havenerfgoed. In 2019 nam de stad het beheer ervan over van de Haven van Antwerpen. “De historische pompen om het dok droog te houden, vragen bijvoorbeeld veel onderhoud”, weet Julie. En omdat het dok erfgoed is, mogen ze geen gaten boren in de blauwe hardsteen of andere permanente veranderingen aanbrengen.

De houten serre en hangende uitkijk – beide gemaakt door Borderline Collective – zijn tijdelijke installaties. Het hangende torentje is met een tegengewicht bevestigd aan het dok. “Het is heel stevig”, verzekert Julie. “Het kan 10 man aan. Ik vind het een heerlijke plek om tot rust te komen.”

Onzekere toekomst

De droogdokkensite is zo’n beetje de laatste plek in de Antwerpse buurt Het Eilandje dat nog ontwikkeld moet worden. “De stad wil hier misschien een maritiem museum bouwen”, zegt Julie. “Maar Stormkop (een kunsteducatieve organisatie die het terrein beheert in opdracht van de stad, nvdr) staat helemaal achter dit project en maakt zich sterk dat we hier gewassen kunnen blijven kweken.”

Omdat de toekomst van de droogdokkensite onzeker is, krijgt de Zilte Scheldetuin telkens slechts een vergunning voor een jaar. “Het is niet fijn om niet zeker te weten of we hier volgend jaar ook nog mogen zitten”, zegt Julie. “Maar we zijn blij dat we hier ondertussen mogen experimenteren met onze gewassen.”

Vervuild Scheldewater

Het PFOS-schandaal, dat net voor de zomer losbarstte, zet de toekomst van de tuin nog meer op losse schroeven. Milieuactivist Thomas Goorden luidde toen de alarmbel over enorme vervuiling van Perfluoroctaansulfonzuur (PFOS) in en rond Antwerpen door 3M, een fabriek naast de Schelde. Als snel bleek dat het bedrijf de chemische stof, die onder andere kanker veroorzaakt, al jarenlang in de Schelde loosde.

“We hebben toen onmiddellijk het water getest”, zegt Julie. “Daaruit bleek helaas dat het Scheldewater dat in het droogdok sijpelt vervuild is door PFOS. Nadat we de resultaten deelden met de stad, kregen we een verbod om onze oogst nog verder te verkopen.”

Niet terecht, vindt Julie. “De Wereldgezondheidsorganisatie zegt dat we 70 gram per dag mogen consumeren van met PFOS vervuilde gewassen. Dat is enorm veel als je weet dat de restaurants aan wie we het verkopen 1 blaadje per bord als garnituur gebruiken.”

De groentepakketten die ze nu aanlevert, zijn afkomstig van haar boerderij in Melsele. “Ook niet ver van de 3M-fabriek, maar uit testen bleek dat onze grond daar wel veilig is.”

Zelf telen in zilte grond

Wil je zelf met zilte planten aan de slag? De meeste planten verliezen hun zoute smaak als je ze in niet zilte grond teelt. Door per 10 liter 1 eetlepel zout toe te voegen en dat zo’n 5 tot 10 keer per moestuinjaar, kan je de grond verzilten. We raden wel aan om dit alleen in moestuinbakken of potten te doen. Zo breng je geen blijvende schade toe aan het bodemleven en kan je de grond na een tijdje ook vervangen.

IJskruid (Mesembryanthemum crystallinum) is een grondbedekker met vleesachtige bladeren. IJskruid dankt zijn naam aan de zoutkristallen die zich aan de celstructuur van de plant hechten. Je kan de stengels, bladeren en bloemen rauw eten. Bij warme bereidingen gaan de blaasjes kapot. In niet zilte grond verandert de smaak van zout naar zoetzuur.
Lamsoren (Aster tripolium) – niet te verwarren met de niet-eetbare lamsoor (Limonium vulgare) – is een vaste plant die in kustgebieden overal opduikt. Wanneer de plant in zilte grond groeit, zijn de jonge bladeren zowel rauw als gestoofd eetbaar. Lekker bij vis of pasta. De paarse, astervormige bloemen zijn populair bij bijen en vlinders.
Oesterblad (Mertensia maritima) heeft een knapperige, zilte smaak. Sommige restaurants bieden het aan als een vegetarisch alternatief voor oesters. De bodembedekende en winterharde plant blijft ook in gewone grond zijn zilte smaak behouden.