Groene verhalen

Sorghum – Kweken en oogsten

We kweken zelf groenten, fruit en kruiden. Alleen wie fanatiek op zelfvoorziening gericht is of wie geen enkele uitdaging in de moestuin uit de weg gaat, teelt ook wel eens granen of eetbare zaden. De populariteit van een plant als Quinoa maakt duidelijk dat er nog steeds nieuwe boeiende planten te ontdekken vallen. Maar niet elk graan- of zaadgewas is zomaar geschikt om mee te starten. De meeste van deze gewassen zijn enkel haalbaar op een wat grotere schaal, mits machinaal oogsten of kun je enkel gebruiken na intensief bewerken, schonen of pellen. Gelukkig zijn er af toe planten die wel een experiment waard zijn. Sorghum bijvoorbeeld.

Sorghum: veelzijdig graan

Sorghum is in de lage landen een vrij onbekend gewas. Maar wereldwijd staat het na maïs, rijst en tarwe op de vierde plaats van de meest geteelde graangewassen. Vooral in Africa is het een belangrijk basisvoedsel. Hier bij ons is sorghum populair als glutenvrij graan.

Sterk, voedzaam en makkelijk

De planten stellen weinig eigen aan de grond, hebben weinig problemen met droogte en geven een grote en vooral een makkelijke opbrengst die met eenvoudige middelen of handelingen tot een eetbaar resultaat leiden. Bovendien heeft sorghum een uitzonderlijke voedingswaarde ideaal als basisvoeding. Afrika ligt natuurlijk mijlenver van ons vandaag, maar de enorme diversiteit van sorghum maakt dat het ook over een brede regio’s geteeld wordt.

Sorghum telen in ons klimaat

De meeste sorghum variëteiten vragen een veel te lange teeltperiode om met succes hier bij ons te kweken. Enkel de vroegste selecties komen dus in aanmerking. De teelt van sorghum en ook het uiterlijke van de planten kun je best vergelijken met onze meer vertrouwde maïs. Alleen vragen de planten iets meer warmte om te starten.

Zaaien en kweken

Je kunt de zaden dus best eind april binnen of onder glas voorzaaien. Gebruik 5X5 cm trays of verteerbare potjes voor telkens één zaadje. De jonge planten kiemen bij een temperatuur tussen 10 en 15 graden en met voldoende vocht na een dag of acht. Je hebt tegen midden – eind mei mooi plantgoed klaar. De grasachtig planten zijn dan 10 cm hoog en de sterke vlezige wortels komen dan onderaan de trays of potjes uit. Zet de planten, een beetje afhankelijk van je grondtype op 15 cm in de rij en de rijen 30 cm uit elkaar. Vooraf wat compost door de grond werken is meestal voldoende.

Verzorging

De planten groeien vrij snel en sterk uit. Regelmatig onkruidvrij houden en aanaarden (net als maïs) en een beetje extra water bij extreme voorjaarsdroogte is het enige wat je verder moet doen. Tegen september zijn de planten ruim twee meter of meer hoog. Dan start de bloei bovenin de toppen en de zaden rijpen afhankelijk van de gekozen variëteiten begin tot eind oktober.

Oogst

Net voor de eerste nachtvorst snij je de toppen uit de planten. Je kunt die nog enkele dagen binnen laten nadrogen en vervolgens wrijf je de zaden uit de kolven. Dat kan door ze tussen twee handen intensief te wrijven of door ze in een gesloten bak met de voeten te bewerken. Je oogst stop je in een keukenrobot met messen om de laatste resten los te maken. Even zeven in de wind en je oogst is klaar voor gebruik. Lukt dat laatste niet, giet dan alles in een bak met water. Het kaf gaat drijven, de zaden zullen zinken. Afgieten en de zaden opvangen en nadrogen.

In de keuken

Sorghum moet je vooraf aan het koken een nacht of minstens enkele uren weken. Daarna kook je de zaden gedurende een twintigtal minuten in een dubbel volume aan water. Laat nog even zwellen. Het water is dan bijna helemaal opgenomen. Sorghum heeft een vrij neutrale smaak en het uiterlijke van grote grove zilvervlies rijstkorrels. Je gebruikt de donkere sorghum voor hartige toepassingen, de witte versie is ook heel geschikt voor zoete toepassingen. Je gebruikt sorghum verder gewoon net als rijst. Met een stevige keukenmachine kun je de droge korrels vermalen tot griesmeel of meel voor gebak.

Volkoren

De meeste witte variëteiten zijn gewoon bruikbaar, de donkere selecties zijn vaak iets te ’volkoren’ van smaak en structuur. Laat de korrels een kwartier in water weken en stop ze nog nat in de keukenrobot met messen. Even kort mengen en de meest donkere pellen komen los en kun je afgieten. Verder laten weken en daarna koken.

Sand Mountain

Een stevige, sterke groeier die ruim boven 2 meter uit komt. Oogst midden oktober de bruinrode vrij grote korrels. In de keuken vragen ze iets meer knabbelwerk. Ideaal om te vermalen tot meel. De hoogste opbrengst in kilogrammen. Sorghum bicolor, dus de stengels zijn ook zeer geschikt voor het maken van suikerrietsap.

Mennonite Sorghum

Een selectie die een wat fijnere groei en opnieuw ruim 2 meter hoog. Meer gesloten kolven, kleiner van opbrengst. Rijpt eind oktober met lichtbruine fijne zaden, ideaal als volkoren kookgraan. De stengels zijn bruikbaar en lekker zoet van smaak.

Northern Sugar Cane

Vraagt opnieuw voorzaaien en uitplanten en is helemaal geselecteerd op de oogst van de opvallende dikke suikerhoudende stengels. Die oogst je midden tot eind okt0ber. De zaden die daarna verschijnen rijpen nauwelijks in open lucht. Enkel onder glas kun je die oogsten eind november en zijn bruikbaar als kook en meel graan.

Tarahumara White Popping

Een vroege selectie met iets dunnere, onderaan vaak vertakkende groei. Tot ruim 2 meter hoog en bovenin groen-witte pluimen. Rijpt eind oktober en geeft mooie witte zaden. Culinair een van de fijnste. Deze variëteit is ook geschikt om te poffen, net als popcorn. Zorg dat de zaden zeer goed droog zijn. Verhit neutrale olie in een pan met deksel en strooi een laagje zaden 0p de bodem. Even flink verhitten en wachten op het poffen. Je ‘oogst’ uiteraard kleine mini potgraantjes, bruikbaar in combinatie met muesli of gemengd in koekjes en als basis voor een taartbodem.

Ba-ye-qi

Letterlijk vertaald ‘groeit-acht-bladeren-hoog’. Een extra vroege selectie uit Mongolië met een wat lagere groei en een opvallend vroege oogst. Deze selectie maakt het mogelijk om te telen zonder het intensieve voorzaaien, gewoon rechtstreeks buiten (begin mei) om begin oktober te oogsten. De planten groeien iets onder de 2 meter en geven een rijke oogst aan roodbruine zaden. Ook de strengels zijn bruikbaar

sorghum / suikerriet

Sorghum (Sorghum bicolor) wordt net als suikerriet (Saccharum officinarum) gebruikt voor de oogst van de suikerhoudend stengels. Suikerriet is een tropische plant waarvan de teelt in ons klimaat niet echt haalbaar is. Sorghum daarentegen is tevreden met een meer noordelijk omgeving. De stengels van sorghum en suikerriet worden door zware persen gehaald waarbij het zoete sap vrijkomt. Dat sap wordt opgevangen en ingekookt tot stroop. De voedingswaarde van sorghum melasse ligt zelfs een stuk hoger dan die van suikerriet. Vergeet ook even alle negatieve eigenschappen van suiker want stroop en vooral het vers sap zit boordevol vitamines, mineralen en vezels en heeft naast de hoge energetische waarde, zelfde een positieve invloed op je tanden.

Borstels

Na de oogst houd je de stevige toppen en pluimen van de planten over. De verwante ‘broom corn’ wordt geteeld en gebruikt voor het maken van borstels en bezems. Dat lukt ook met deze sorghums. De bloeistengel kun je na de oogst nog even verder laten drogen en vervolgens bundelen en stevig vastbinden. Een beetje bijsnijden en je hebt je eigen 100% natuurlijke borstel.

besluit

Sorghum groeit met wat extra aandacht prima in de tuin. Het lukt ook met 3 planten in een grote brede 50 cm pot. Het zijn opvallend metershoge planten ideaal als afsluiting in de tuin of om klimbonen langs te laten groeien. De planten hebben heeft een brede waaier aan toepassingen met een mooie oogst. Door het dubbele gebruik van zaadoogst/pofgraan of zaadoogst/zoete stengels is het een boeiende plant om een keer uit te proberen. De extra vroege selecties voor teelt rechtstreeks in de grond geven ook mogelijkheden voor teelt op wat grotere schaal. Het meest boeiende is in elk geval dat je op een vrij eenvoudige manier je eigen glutenvrij en voedzame graan en dus ook je eigen meel kunt oogsten met een unieke heerlijk zoete puur-natuur limonade als extraatje. Zoiets geeft elke avontuurlijke en zelfvoorzienende tuinier een goed gevoel.