Duurzame substraten

Wanneer je gaat zaaien lijkt normale potgrond de meest voor de hand liggende keuze als het gaat om substraat. Of dit ook de beste keuze is, is maar de vraag.

De meeste potgrond bestaat namelijk voor 80 á 90 procent uit gedroogde veengrond, ook wel turf genoemd. Turf is erg fijn om in te groeien omdat het als een spons water vasthoudt. Dit komt goed uit wanneer je op het dak groeit, waar voedingsstoffen snel wegspoelen. Toch zitten er aan het gebruik van turf ook minder mooie kanten. In de dikke veenlagen waaruit turf wordt ontgonnen, zitten enorme hoeveelheden koolstof opgeslagen die vrijkomen in de vorm van CO2. De woeste veengebieden die Nederland rijk was, zijn in de afgelopen eeuw bijna allemaal afgegraven. De potgrond die nu in de winkel ligt bestaat dan ook voor een groot deel uit veen afkomstig uit andere landen, maar ook deze reserves zijn niet onuitputtelijk. Venen vormen zich namelijk, net als fossiele brandstoffen, in de loop van honderden jaren. Niet erg duurzaam dus, maar hoe komt het dat het toch zo populair is en wat zijn nou eigenlijk de alternatieven?

Nederland het land van veen

Veen ontstaat in moerrassen doordat dode planten zich gedurende tientallen eeuwen opstapelen tot dikke lagen. Eens bedekten veenmoerassen het merendeel van Nederland. In de late middeleeuwen ontdekten mensen dat turf als brandstof meer energie oplevert dan hout en dat veen erg nuttig is om dijken mee aan te leggen. Rond deze brandstof bouwden de Vlamingen, Brabanders en Hollanders een wereldbefaamde economie. Ze begonnen bij de makkelijkst ontginbare reserves en toen deze uitgeput waren ontwikkelden de turfdelvers nieuwe technologie en nieuwe methodes om moeilijker bereikbare reserves aan te spreken. De turfwinning werd steeds duurder en trok steeds diepere sporen in het landschap. Er werd doorgegraven tot de reserves bijna helemaal opraakten. Nu vind je alleen nog enkele veengebieden in beschermde natuurgebieden. De turf die je vandaag in je plantenbak aantreft komt dus niet uit Nederland maar uit natuurgebieden in de Baltische staten. Ondanks de hoge CO2 uitstoot die komt kijken bij het gebruik van turf, blijven tuinders gebruik maken van potgrond met turf. Dit omdat het goed water en lucht vasthoudt, omdat het relatief vrij is van onkruid en ziekten, maar zeker ook omdat het makkelijk en goedkoop is. Gelukkig zijn steeds meer mensen bewust van de negatieve bijkomstigheden en worden er producten ontwikkeld die net zo goed en vaak zelfs beter zijn dan turf, en zeker ook een stuk minder belastend zijn voor het milieu.

Wat zijn de alternatieven?

Kokosvezel
Biologische potgrond wordt vaak aangevuld met kokosvezel, maar er zijn ook substraten die helemaal uit kokosvezel bestaan. Dit is een goed alternatief voor niet duurzame potgrond aangezien de vezels een afvalproduct zijn. De holle vezels houden voeding erg goed vast en vormen een zuurstofrijke bodem voor plantjes. Een ander voordeel ten opzichte van normale potgrond is dat de grond niet inkrimpt wanneer het uitdroogt zoals turfgrond doet. Hierdoor kan de grond nog beter water opnemen. Het is slim om kokosvezel aan te vullen met compost aangezien het van zichzelf geen voedingsstoffen bevat. Ook zorgt de sterkere bodemstructuur voor het ondersteunen van krachtige wortelgroei, wat kan leiden tot een betere oogst. Zo heb je dus betere resultaten met alleen maar gerecyclede materialen.

Olivijn
Een andere manier om duurzaam te groeien en kweken is door olivijn toe te voegen aan je grond. Het is het meest voorkomende mineraal op aarde en heeft een hele bijzondere eigenschap. Wanneer olivijn verweert bindt het CO2, vooral wanneer het in aanraking komt met water. Na dit natuurlijke proces blijft er kalksteen over, wat weer goed is om de zuurgraad van de aarde omlaag te brengen. Ook zorgt het voor een duurzame afgifte van voedingsstoffen. Het toevoegen van olivijn is veilig, natuurlijk en goedkoop en een van de meest eenvoudige manieren om CO2 uit de lucht te vangen. Olivijn kan worden toegepast in diverse mengsels van steenmeel, maar kan ook aangeschaft worden in de winkel waar het verwerkt wordt in normale potgrond. Eén zak potgrond met olivijn kost niet veel meer dan een gewone zak potgrond.

Steenwol
Steenwol werd oorspronkelijk gebruikt als isolatiemateriaal, maar blijkt na wat aanpassingen uitstekend geschikt te zijn als substraat. Zo geschikt dat nu veel Nederlandse tuinders op dit substraat telen. Steenwol wordt gemaakt van basalt, vulkanische gesteente. Het basalt wordt samen met kalk gesmolten en in zeer dunne draden gesponnen. Deze draden worden samengeperst tot maten, vlokken en growcubes die je kunt gebruiken om planten in te groeien. Dankzij de unieke vezels is de teelt op steenwolsubstraat erg goed beheersbaar. Doordat je gericht water en voedingsstoffen kunt toedienen, kun je met steenwol een optimale oogst bereiken waarbij er geen sprake is van verspilling. Daarnaast kan steenwol eenvoudig worden hergebruikt. Dit maakt steenwol een duurzaam en milieuvriendelijk substraat.

Stadstuinieren 2015-03 Tekst: Isabel Lara Vega