Moestuin

De daktuin van PAKT

In de wijk waar eerst een groot bouwbedrijf en een militair hospitaal stonden, groeien nu groenten en fruit, scharrelen kippen en zoemen bijen. Op de eerste mooie lentedag van 2018 bezoek ik de daktuin van PAKT. Adje van Oekelen, een van de drie ondernemers en initiatiefnemers, laat mij vol trots de eerste spinazie zien en vertelt over alle plannen die ze hebben op deze unieke daktuin in Antwerpen-Berchem.

“We mogen het dak gratis gebruiken als we het groenonderhoud van de bedrijvensite op ons nemen”

‘Ik kom zelf van een biologisch landbouwbedrijf’, zo vertelt Adje. ‘Als boerendochter hielp ik mee in het bedrijf van mijn ouders. Prei planten en dat soort dingen. In het dorp waar ik vandaan kom, kende ik Bram Stessel al en ik hoorde dat hij op zoek was naar grond om te gaan verbouwen. Samen zijn we dan weer in contact gekomen met de eigenaar van deze oude pakhuizen, Yusuf Yaman, die net bezig was met de herontwikkeling van dit gebied. Hij had wel oren naar het opzetten van een daktuin. We zijn blij dat de stad Antwerpen ook achter ons idee staat.

Creatieve hotspot

Eerst was het de bedoeling om hier dure lofts te gaan bouwen, maar omdat hier van oudsher al veel kunstenaars zaten, is het gebied ontwikkeld als creatieve hotspot voor ondernemers en stadslandbouwers die het hart van Antwerpen voeden met hun ideeën en culinaire experimenten. We mogen het dak gratis gebruiken als we het groenonderhoud van de bedrijvensite op ons nemen. Dat is echt een geluk, want we zijn nog wel op zoek naar manieren om het dak rendabel te maken.

Groene community

Op oude pakhuizen verrees een grote glazen kas, waar de temperatuur in het voorjaar al aangenaam is. Buurtbewoners hebben de eerste gewassen voor het jaar al voorgezaaid, de gezamenlijke bakken staan vol met verse spinazie. ‘We hebben in totaal 360 bakken geplaatst, waarvan er zo’n zestig verhuurd zijn aan mensen uit de buurt. Zelf huur ik ook een paar bakken met een stel vrienden. De buurtbewoners die hier komen zijn divers: er zijn jonge gezinnen bij, maar ook gepensioneerden en studenten.

Het concept is zo opgezet dat men voor 50 euro per maand lid wordt en een bak huurt. Dat kan je delen met twee volwassen en de kinderen doen gratis mee. Toch lijkt het duur in verhouding tot bijvoorbeeld een volkstuin, maar je moet het eigenlijk zien als een jaarcursus, met begeleiding, workshops en activiteiten. Mensen kunnen komen wanneer ze willen. Het dak is niet vrij toegankelijk, maar leden hebben toegang via een pasjessysteem. Daardoor behouden we ook de rust die we zo prettig vinden. Hoewel we al heel wat publiciteit en bezoek hebben gehad, is het ook wel aantrekkelijk als het een soort klein dorpje blijft, waar medewerkers, bezoekers en dakboeren samen een community vormen.’

Tuinieren tijdens de lunch

Ook sommige medewerkers van de jonge bedrijven die hier hun huisvesting gevonden hebben, huren soms een eigen bak, waardoor ze in de pauze even wat verse sla of kruiden kunnen plukken voor de lunch. ‘Vorig jaar startten we met 70 leden, nu hebben we er al 100. Er is dus zeker behoefte aan. Bovendien past de daktuin ook heel erg goed bij de creatieve bedrijven en nieuwe horeca die hier neergestreken zijn. Sterrenrestaurant The Jane heeft ook een deel van het dak in gebruik om kruiden voor eigen gebruik te telen. Dat zou hen al zo’n vijfduizend euro hebben bespaard.’

~~Dit artikel verscheen eerder in Stadstuinieren, het leukste blad voor balkon, dakterras en moestuin. Heb jij al een abonnement?~~

Proefjaar

In 2016 startte Bram met een proefjaar op het dak. Als dakboer is hij in dienst van PAKT. Alle vaste constructies, zoals de kas en de vaste bakken, zijn door de projectontwikkelaar aangelegd en gefinancierd. Dat gaf de tuin in mei vorig jaar niet alleen een vliegende start, maar het is ook een lust voor het oog geworden. Alles ligt er netjes bij, omsloten door hekjes van kastanjehouten latten. “Ik kon meteen beginnen’, zo vertelt Bram. ‘Ik ben eerst op zoek gegaan naar een goed substraat om op te kweken. Daarnaast hebben we een passief regenwatersysteem bedacht wat best wel uniek is: door regenwater op te vangen in plastic bakken kunnen we een grote periode van droogte overbruggen. Bovenop de waterbak komt vervolgens een plastic bak met een bodem van een waterdoorlatend doek. Het overtollige regenwater wordt opgevangen en via het doek onttrekken de wortels ook weer water uit de bak. We zijn best wel trots op dit systeem, het werkt goed. Dit jaar kunnen we misschien het hele seizoen met onze watervoorraad rondkomen. In totaal hebben we zo’n 170.000 liter water.’

Kippen PAKT

Hooibalenteelt

Van februari tot november organiseren Adje, Bram en Sjarel wekelijks een aantal activiteiten, zoals bijvoorbeeld een workshop over strobalenteelt, voorzaaien van groenten, een teeltplan maken en aan het einde van het seizoen over het inmaken van groenten. Het voeren van de kippen en vissen in het Aquaponics-systeem wordt door de leden samen gedaan. ‘Dat is meteen voor veel mensen een stimulans om te komen: niemand laat de kippen en vissen immers verhongeren. En in ruil daarvoor verdelen ze de verse eitjes van de Brahmakippen.’ Die lijken het op het dak goed naar hun zin te hebben: naast het onderkomen in de foliekas, hebben ze een flinke ren op het dak, omsloten door hooibalen die klaar liggen voor het nieuwe seizoen. ‘We gebruiken hooi- in plaats van strobalen, omdat daar van nature al meer voedingswaarde in zit. We telen er van alles in, zelfs aardappelen. We denken er ook over om een soort stropakketjes te gaan verkopen aan mensen die op hun eigen dakterras of balkon groente willen gaan kweken.’

Aquaponics

In de folietunnel wordt geëxperimenteerd met het Aquaponics-systeem. In een rij flinke waterbakken zwemmen graskarpers rond. ‘Deze robuuste vissen zijn heel goed geschikt voor Aquaponics, zo weet Adje. ‘Ze hebben in ieder geval de winter overleefd. Maar een groot voordeel ten opzichte van andere vissen zoals de forel, is dat ze ook groenteresten eten. We gaan echt voor het totaalconcept: een gesloten systeem waar we met zonlicht, regenwater en eigen compost groente kweken. Ook de vliesjes van de naastgelegen koffiebranderij gaan bij de compost. Tot nu toe werkt alles prima. We gaan dit jaar zelfs een kleine biogasinstallatie in gebruik nemen. Misschien kunnen we daar ons fornuis op aansluiten.’

Coeur de Pakt

In het eerste jaar werden er vooral de gemakkelijke en snelle groeiers gezaaid, zoals spinazie, sla, prei en radijs. ‘We zaaien alles biologisch met zaden van Vreeken en het Duitse bedrijf Bingenheimer. Het uithangbord van de tuin en voor de restaurants in Antwerpen moet ons eigen tomatenras worden: een vleestomaat die we Coeur de Pakt noemen, afgeleid van de Coeur de Boeuf. Yusuf heeft zelf geëxperimenteerd met een tomatenras uit Bulgarije, waar deze tomaat uit is ontstaan. Vorig jaar hebben we ze al in de kas geteeld en zaden bewaard. Nu staan er potjes met zaden van de mooiste én van de lekkerste tomaten. Om in alle vraag te kunnen voorzien, hebben we helaas niet genoeg aan het dak. Daarom werkt Bram binnen de coöperatie De volle grond samen met zes boeren van buiten de stad. We zijn absoluut voor stadslandbouw, maar we denken dat een stad op deze manier niet volledig in alle behoefte kan voorzien.’

‘Het sociale aspect is bij PAKT heel belangrijk. We zoeken nog naar meer manieren om zelfvoorzienend te kunnen zijn, met behoud van de sociale waarde van de tuin. Het is een uitdaging om het levendig te maken, want sommige mensen worden wel lid, maar haken af omdat ze te weinig tijd hebben. We geven daarom ook rondleidingen aan scholen en bedrijven en nodigen experts uit die lezingen of workshops geven. We zijn nu in contact met drie scholen uit de buurt. Het zou mooi zijn als leerlingen een heel seizoen hier kunnen tuinieren, gesponsord door bedrijven. Door verschillende doelgroepen aan te spreken hopen we rendabel te kunnen worden,’ zo besluit Adje.

De daktuin van PAKT is niet vrij toegankelijk, maar er zijn wel mogelijkheden voor rondleidingen of workshops. Neem contact op of volg de daktuin op Facebook voor alle activiteiten: Hier vind je alle informatie