Rosande Gaerd – Van bramenbos tot boomgaard

Een fruitboom planten is voor een stadstuinier niet altijd voor de hand liggend, want het duurt echt een paar jaar voor je de vruchten plukt én de meeste van ons hebben de ruimte er niet voor. Engelien Heinen pakte het anders aan en geniet nu het hele jaar door van ‘haar’ boomgaard, samen met andere buurtbewoners. De boomgaard was er al, overwoekerd en verstopt, middenin Oosterbeek. Het was ‘slechts’ een kwestie van ontdekken, lang overleggen en vele dagen (snoei-)werk!

Overwoekerde boomgaard

Aan de rand van een woonwijk, ontdekte Engelien en een aantal andere omwonenden in 2015 een vergeten stuk groen. Na het wegknippen van een pad door de meters hoge bramen bleek het een compleet overwoekerde boomgaard te zijn, waar een aantal oude appels en peren de wacht hielden. Dertig jaar zonder onderhoud had de plek goed verstopt, maar het beeld van een gezellige groene plek voor de buurt was geboren. Het bleek een vergeten stukje grond van de gemeente en na flink overleggen kregen de initiatiefnemers een gebruiksovereenkomst voor tien jaar, mits er geen bouwplannen zouden worden goedgekeurd.

De naam Rosande heeft trouwens niets te maken met rozen of de plek van de boomgaard zelf, zoals weleens gevraagd wordt. Kasteel Rosande is een voormalig kasteel en heerlijkheid gelegen ten zuidoosten van Oosterbeek in de uiterwaarden van de Rijn. Het kasteel is al lang verdwenen, maar de contouren zijn nog altijd herkenbaar in de Rosandepolder.

Opening van de boomgaard

Na anderhalf jaar snoeien, bramen knippen, inrichten en planten, harken, zaaien en maaien, volgde in september 2017 de feestelijke opening.  Het initiatief is inmiddels een stichting en ontvangt ondersteuning van de gemeente en het Oranjefonds. Zo kreeg een boomgaard die 30 jaar lang was ‘vergeten’ binnen drie jaar een nieuw leven en werd een plek waar steeds meer mensen van meegenieten.

Oude en nieuwe fruitbomen

Het is een prachtige plek. De grond is deels weide deels grasveld, omdat niet alles in een keer gemaaid wordt. Er staan een aantal oude fruitbomen en er zijn een paar nieuwe geplant, deels van oude rassen. Het terrein is omzoomd door bomen en een wal van inheemse struiken. Deze soorten bloeien (leuk voor vlinders, bijen en andere insecten) en geven daarna bessen of noten (leuk voor vogels en kleine knaagdieren). Ik zag onder andere krentenboompjes, pruimpjes, kardinaalsmuts, hazelaars en een walnoot.

Dierenparadijs

Langs een van de randen ligt een mooie gestapelde takkenril die als schuilplaats kan dienen voor kleine diertjes en nestgelegenheid voor vogels. Tijdens mijn bezoek vloog al een roodborstje af en aan met nestmateriaal. Er is ook een insectenhotel, een bijenstal en sinds dit voorjaar een (padden)poel, waar water blijft staan en kinderen, vanaf een bruggetje, natte tenen kunnen halen. De bijen maken ook gebruik van het water om te drinken. Hoewel een paar mensen twijfelden of bijenkasten wel zouden passen bij een boomgaard waar mensen komen, gaat dit zonder problemen. Kinderen kijken graag naar de in en uitvliegende diertjes en als je niet te druk doet rond de stal, die in een hoek van het terrein staat, trekken de bijen zich niets van mensen aan.

Langs een van de randen staat een dichte haag laurierkers, een groenblijvende exotische struik. Dit is om de kinderen in de boomgaard van het erf van de buurman te houden en houdt ook de gestalde caravans en landbouwwagens uit het zicht. De buurman is boer en houdt vleeskoeien. De koeien staan ’s winters op stal en zomers grazen ze in de uiterwaarden langs de Rijn. De boomgaard en de boer zijn trouwens goeie buren, want omdat niet zomaar gebouwd mag worden binnen de ‘geurcirkel’ van de boerderij, blijft de boomgaard voorlopig waarschijnlijk gewoon groen.

Naast de eet- en schuilgelegenheden voor dieren, zijn er ook allerlei ‘ingrediënten om menselijke bezoekers te laten genieten, zoals een wilgentunnel en groeiende ‘beukenhuisjes’, banken van boomstammen en schaaldelen en er is een vuurplek, waar de buurtgenoten na een werkdag een fikkie steken.

“Het is heerlijk als mensen, jong en oud, graag naar deze plek komen – en dat gebeurt ook.”

Ontmoeten en genieten

De ontginning en het onderhoud gebeurt door een ploeg mensen uit de buurt. Een klein groepje werkt iedere week een paar uur, iedere 1^e zaterdag van de maand is er een werkdag en er zijn een aantal vaste dagen per jaar, zoals NL Doet. Op deze zaterdagen worden de grotere klussen aangepakt. Naast werken is het ook een plek voor ontmoeten en genieten. Tijdens werkdagen zorgt een kookploeg voor lekkere soep en op burendag heeft een grote groep omwonenden hier samen gegeten. Door dit soort momenten leren mensen elkaar beter kennen en groeten elkaar daarna weer makkelijker op straat. Kinderen doen ook actief mee met de klussen en afgelopen herfst gingen er zelf een paar met een skelter en een kar langs de huizen met de appel oogst. Engelien noemt een aantal van hen ‘boomgaardkinderen’ omdat ze hier vaak komen om mee te helpen en te spelen. Ook oudere buurtbewoners bezoeken de tuin, om gewoon even te zitten of voor een babbeltje.

Theater en workshops

Sinds de plek is ingericht, het gras gemaaid wordt en er zitjes zijn om elkaar te ontmoeten, hebben er al verschillende onverwachte activiteiten plaatsgevonden, zoals een schrijfworkshop, vroege vogels luisteren, Pilates en een optreden van het Nachttheater. 

Als ik vraag of de boomgaard nu af is, zegt Engelien: “Zo’n plek is nooit helemaal klaar en er komen steeds weer mensen met nieuwe ideeën!”

Meer inspiratie:

De Tuin van Zorro
Zes bomvolle meters moestuin
Doe het zelf: waterpret met een gieter en sproeier
Bamboe: Eten en kweken
Recept: Gnocchi met brandnetel

Stadstuinieren 2018-2 Tekst: Taco IJzerman | Fotografie: Michiel van Druten en Taco IJzerman