Zelf zaden winnen - Stadstuinieren
artikel

Zelf zaden winnen

 

 

Praktische tips van Janneke Tops

De passie van Janneke voor moestuinieren en het winnen van zaadgoed ontstond tijdens haar studie biologische landbouw in Wageningen en daarna in Frankrijk, waar ze de leiding had over en werkte op een ecologische tuinderij. Janneke vertelt: “We verbouwden daar met een groot team vrijwilligers bijna al onze groenten. Daardoor waren we voor wat betreft de groenten voor zo’n 95% zelfvoorzienend, echt geweldig! Het basisboek waar ik ook veel praktische tips uit heb gehaald, is het Handboek Ecologisch tuinieren van Velt.”

Wake-up call
“Maar ik ging meer doen met het zaadgebeuren nadat ik de film ‘The world according to Monsanto’ had gezien. Dat was echt een wake-up call”, gaat Janneke verder. In deze van origine Franse documentaire onderzoekt Marie-Monique Robin de praktijken van de Amerikaanse multinational Monsanto, die door middel van genetische technologie zaden manipuleert en hier wereldwijd patenten op heeft verkregen. Janneke vervolgt: “Toen ik zag wat de gevolgen hiervan zijn voor de boeren – ze kunnen volgens de zaadwetten van Monsanto zelf geen zaad meer winnen -, dacht ik meteen: hier moet ik wat mee. We vertoonden in de werkgemeenschap in de zomer wekelijks deze film voor gasten en vrijwilligers, en ik organiseerde een lezing van Marie-Monique Robin hierover in de streek. Daarnaast ging ik zelf zaden winnen, ieder jaar van een paar andere gewassen, zoals komkommer, sla, tomaten en boontjes. Daardoor ontdekte ik dat het gewoon ook erg leuk is om te doen!

Luizen en virussen
Het winnen van zaden is volgens Janneke echt heel goed te doen. “Je krijgt veel meer ‘feeling’ met de cyclus in je moestuin. Natuurlijk kun je het zo moeilijk of gemakkelijk maken als je zelf wilt. Begin met bijvoorbeeld sla. Laat een paar planten doorschieten zodat ze gaan bloeien. Je krijgt dan enorm veel zaden. Tomaat is ook niet moeilijk: neem een goed rijpe tomaat, haal de zaden eruit en laat ze op een bordje drogen. En boerenkool is bijvoorbeeld leuk. Na het bloeien van de plant verschijnen vanzelf de nieuwe zaadjes aan de plant.” Janneke wil iedereen aanmoedigen om het eens te proberen, maar kan er dan helemaal niks misgaan? We herinneren ons zelf namelijk een boerenkoolplant die vol met bloemen stond te pronken, maar al snel onder de luizen zat. Vast geen goed begin voor een zakje met schoon zaad. “Inderdaad, je hebt wel een aantal kerngezonde planten nodig. Dit geldt voor alle planten waarvan je zaad wilt oogsten. Kies de mooiste en sterkste plant. Luizen kunnen virusziekten overbrengen, die ook in je zaad kunnen gaan zitten. Zaadoverdraagbare ziekten kunnen bijvoorbeeld ook in bonen voorkomen. Je hebt misschien wel eens van de bonenkever gehoord? Wat dan helpt is om je goed gedroogde bonen een aantal weken in de vriezer te leggen. En liever te lang dan te kort!” waarschuwt Janneke.

Bestuiving
Wil je zelf zaden oogsten, dan is het goed om iets te weten over bestuiving. Als je de planten in je moestuin hun gang laat gaan, zullen ze zaad produceren voor hun voortplanting. Sommige planten zijn zelfbestuivend via de vrouwelijke en mannelijke delen. Dit betekent dat de plant zichzelf kan bestuiven en er geen spontane kruisingen door stuifmeel van andere planten kunnen ontstaan. Voorbeelden zijn tomaten en sla. Hier kan weinig mee mis gaan. Maar bij andere planten vindt kruisbestuiving via insecten plaats (pompoenen) of via de wind. Je hebt dan veel minder controle over de reis van het stuifmeel. Het risico bestaat dan dat je ongewild verschillende rassen met elkaar kruist. Als je weet welke planten elkaar wel kunnen kruisbestuiven, kun je hiermee leuk experimenteren.

Het luistert dus nogal nauw, als je zaden van je favoriete planten wil winnen. Welke planten kunnen we beter links laten liggen als we niet voor teleurstellingen willen komen te staan? “Bij mais moet je oppassen. Dit is een windbestuiver. Als er in de buurt veel voedermais staat, kan je suikermais met dat stuifmeel bevrucht raken. Het kan van grote afstand overwaaien. Je suikermais zal dan een stuk minder zoet smaken.” Ook tweejarige planten zijn lastig, legt Janneke ons uit: “Dit zijn bijvoorbeeld de kolen en knollen. Je moet ze in de winter overhouden, bijvoorbeeld door de koolplant of knolselderij uit te graven en in een pot vorstvrij weg te zetten. In het voorjaar plant je ze weer in de volle grond uit. Bij kolen snijd je een kruis in de kool, waarna de bloemstengel zijn weg naar buiten kan vinden. Erg leuk als je dit probeert met een rode en een witte kool. Je zou zomaar zelf roze kooltjes kunnen produceren. Maar eenvoudig is het niet hoor!”

Bewaren
Heb je eenmaal een aantal goed gedroogde zaden, waar en hoe bewaar je ze dan het beste? “In ieder geval op een droge, koele en donkere plaats”, aldus Janneke. “Een schuur of kast op een koele plek is ideaal, een beetje vorst is helemaal niet erg, maar zorg er wel voor dat de temperatuur niet teveel schommelt. Een kasje in de tuin is dus niet geschikt. Maar hoe lager de temperaturen, des te beter. Denk maar aan de zadenbank in Spitsbergen, het is daar -18. Glazen (weck)potten zijn ideaal, omdat deze geen vocht doorlaten. En weet je wat ook heel goed is? Doe er wat silicagel-korrels bij. Dat zijn die zakjes met korrels die in je schoenendoos zitten als je nieuwe schoenen koopt. Je kunt ze zelfs opnieuw gebruiken door de losse korrels te verhitten in de oven of koekenpan. Daarna absorberen ze weer al het vocht.”

Snelle tips van Janneke Tops

  • Oogst je zaden niet te vroeg. Wacht tot ze echt goed rijp zijn. Dit merk je als je peulen kurkdroog zijn en de zaden in hun omhulsel rammelen. In de natuur houdt de plant zijn zaden ook lang vast. Daarmee wordt al het reservevoedsel in de zaden opgeslagen en blijven ze langer houdbaar.
  • Droog je zaden lang genoeg. Liever te lang dan te kort. Hiermee voorkom je dat ze gaan schimmelen.
  • Ga niet met teveel planten tegelijk aan de slag. Oogst van 1-2 planten zaad per jaar. Daardoor kun je zorgvuldig en netjes werken. Het is leuk om zo de hele cyclus van zaad tot zaad eens mee te maken.

Wie is Janneke Tops?

Janneke Tops studeerde biologische landbouwwetenschappen in Wageningen. Ze woonde 13 jaar lang in Frankrijk, waar ze de leiding had over en werkte in een kleinschalige ecologische tuinderij (1,5 ha) van een werk- en leefgemeenschap. Janneke geeft sinds 2012 moestuincursussen en lezingen in Nederland vanuit haar eigen bedrijf Gezonde Moestuin, voor Velt en voor Stichting Zaadgoed.

Boek

Janneke heeft meegewerkt aan de Nederlandse uitgave van een boek over het winnen van zaden. Het boek met de oorspronkelijke titel ‘How to save your own seeds’ bracht haar op dit idee. “We misten nog een goed, overzichtelijk boek in het Nederlands. Ik ben dit niet alleen gaan vertalen, maar samen met Lieven David van Velt heb ik er nog informatie aan toegevoegd. Bovendien was niet alle tekst van toepassing op Nederland en België. Om maar een voorbeeld te noemen: in Canada heb je andere insecten dan hier. Ik denk dat het een prachtig boek is geworden en hoop dat het veel tuinders zal motiveren om ermee aan de slag te gaan!” besluit Janneke.

Zelf Zaden telen
Basisboek voor zaadteelt in de moestuin
ISBN 9789062245437

Meer inspiratie:

Vlog: Hoe moet je zaaien?
Zo maak je stekbakjes met krantenpapier
Kiemgroenten en Microgroenten: Supersnelle oogst
Zeker eens proberen: Wintertomaten
Start je moestuin: Slim telen

logo
Sluiten
close